Нұрсұлтан Назарбаев салтанатты рәсім кезінде халықтың ұлы күйшісіне ескерткіш ашу ел өміріндегі маңызды оқиға екенін атап өтті.
- Бабаларымыздың құрметіне ескерткіштердің ашылуы – біздің ұрпақтың оларға деген шынайы ризашылығы мен зор құрметінің көрінісі. Қазіргі кезде Астанада Жәнібек пен Керейге, Абылай мен Кенесарыға, Абайға, Жамбылға және Бауыржан Момышұлына ескерткіштер орнатылған. Енді олардың қатарына Құрманғазы ескерткіші қосылып отыр. Ол - халықтың сенімін қасиетті аспап арқылы жарқын және бейнелі түрде жеткізе білген ұлы композитор. Оның «Сарыарқа», «Адай», «Балбырауын», «Қайран шешем», «Кішкентай» атты күйлерін әрбір қазақ біледі, сүйсініп тыңдайды. Ал «Сарыарқа» күйі күллі әлемге таралып, қазақ музыкасын танытты, - деді Нұрсұлтан Назарбаев.
«Құрманғазы» ескерткішінің идеясы – мүсіндік композицияда күйшінің жарқын бейнесін, оның ерекше тұлғасы мен өшпес рухын көрсету. Мүсінде оның қолына домбыра ұстап, күйлерінің бірін шығарып отырған сәті бейнеленген. Мүсіндегі аспап - Құрманғазы домбырасының дәл көшірмесі. Ұлы күйшінің домбыра шертіп отырып, қолын сермеген сәті оның шығармашылық шабытқа бөленген кезін білдірсе керек.
- Құрманғазы - аңызға айналған тұлға. Ол өз шығармаларына қазақ халқының тарихы мен мәдениетін арқау етті. Біз күйшінің жерленген жері - Астрахань облысындағы ескерткішін жаңалап, сол жерден арнайы мұражай салдық. Біздің елімізде көптеген көше, мәдениет мекемелері оның есімімен аталады. Халқымыз Құрманғазының күйлерін есте сақтап, ұрпақтан-ұрпаққа жеткізіп келеді. Мен барша тұрғындарды Елорда күні мерекесі қарсаңында осы маңызы зор оқиғамен құттықтаймын. Астана қонақтары мен тұрғындары үшін әр жексенбі күні сағат 12-де Құрманғазының «Сарыарқа» күйі орындалатын болады, - деді Нұрсұлтан Назарбаев.
Мүсін 5,5 м биіктіктегі тұғырға орнатылған, ескерткіш қоладан құйылған. Оның жалпы биіктігі 10 м.
Тұғыр гранитпен қапталған және екі бөліктен – биіктігі 2 метр төменгі және 3,5 метрлік 3 тақырыптық бедер орнатылған жоғарғы бөліктен тұрады. Олар ұлы сазгердің бейнесін толықтырып, Құрманғазы Сағырбайұлы өмір сүрген кезеңді суреттейді.
Орталық бедерде домбырасын жас Дина Нұрпейісоваға беріп жатқан күйшінің өзі бейнеленген. Құрманғазы оған ақ батасын беріп, қазақтың күй өнері дәстүрін жалғастыруға жол сілтеген болатын. Оң жақ бедерде билік және қазақ мемлекеттілігін білдіретін Жәңгір хан бейнеленген. Сол жақ бедерде бір-бірімен батылдық, ептілік, күш сынасып, сайысқа түскен батырлар көрсетілген.
Құрманғазы Сағырбайұлы қазақтың музыка мәдениетінінің дамуына үлкен үлес қосты. Ол - күй жанрының негізін қалаушы, сондықтан да халық оны «Күй атасы» деп атап кеткен. Өз туындыларында XIX ғасырдың 30-жылдары Исатай Тайманұлы бастаған ұлт-азаттық көтеріліске ерекше назар аударған. Құрманғазы бұл көтеріліске өзінің алғашқы туындыларының бipi «Кішкентай» күйін арнаған. Одан кейінгі күйлерінде ол халықтың азаттықты көксеген арманын білдіреді. Оның «Аман бол, шешем, аман бол», «Қайран шешем», «Ертең кетем, «Бұқтым-бұқтым» деген күйлерінде адам даусының әуезі, табиғатпен өзара үйлесімділігі айқын берілген.
Құрманғазының шығармашылығы қазақ халқының мәдени мұрасынан маңызды орын алады. Ол көптеген талантты шәкірттер мен ізбасарларын тәрбиеледі, олардың арасында Дина Нұрпейісова, Махамбет Өтемісов және тағы басқалар бар.
